De kerkenkwestie – Kerkvoogdenkwestie – Richtingenstrijd.
In de negentiende eeuw hebben de Ned. Herv. Kerken op het Bildt meer tegenslagen gehad,
dan de overige Herv. kerken in Nederland. Eerst een meevaller : 1820 – uit de overgeschoten gelden van het fonds der kustkannoniers kreeg de kerk 4 koperen kronen cadeau( helaas 1 gestolen.) Het deed me denken aan Jesaja 2 : 4 b:
Zij zullen hun zwaarden omsmeden tot ploegijzers
en hun speren tot snoeimessen.
“en hun kanonkogels tot koperen kronen.”
De Tegenslagen:
1 Het geld.
Vanouds werden op het Bildt de kosten van onderhoud vaarten , dijken, kerken, scholen, traktementen predikanten, salarissen schoolmeesters en “bedeelden” betaald via een omslag per morgen ( 92 are )door de eigenaren van de grond .( bij koop/verkoop drukte dit de grondprijs)
Zo omstreeks 1850 kwamen vooral de buiteneigenaren hier tegen in verzet. Bij de uitspraak
van de Hoge Raad in 1863 werden de weigeraars in het gelijk gesteld. Het ging bij deze uitsraak
alleen om het onderhoud van de armen. Al gauw bleek, dat er ook niet meer betaald werd voor de
traktementen van predikanten, het onderhoud aan kerken etc. Een van de eerste buitenweigeraars
was de oud-grietman Jhr . De Kempenaer , als antwoord besloten de goedgezinde eigenaren
en teleurgestelde inwoners van St. Jac. Par. om zijn naam van de stichtingsteen aan
de kerk af te beitelen. Jaren later is dit weer hersteld.
De gemeente het Bildt moest vanaf de uitspraak in 1863 de kosten van armen, wegen, vaarten
en scholen betalen. De z.g hoofdelijke omslag, soort van vermogensbelasting,werd ingevoerd. De kosten van onderhoud kerken en traktementen predikanten waren voor de plaatselijke Ned. Herv. Gemeenten, die hier tegen in verweer kwamen.
De kerken werden bij een definitieve uitspraak van de rechtbank in 1878 in het ongelijk gesteld.
( tot 1878 omslagplichtige grondeigenaren + stemgerechtigde lidmaten aanwezig op de jaarlijkse verantwoording van de kerkvoogden), dat betekende weinig of geen inkomsten! Kerkelijke bezittingen waren er niet op het Bildt.
Hierdoor werd na het overlijden van Ds. Wassenbergh in 1864 geen nieuwe predikant in St. Annapar beroepen. Ds. De Haas, St Jacobiparochie vertrok in 1879, Ds F. G. ter Meulen , Vrouwenparochie in 1870 (3 jaar geen traktement). Een tijdperk zonder herders en leraars.
De volgende predikant was Ds. De Vries(1902) St. Anna, Ds. A. van Wijk (1897) St. Jakob. Ds Zeeman (1904) Vrouwenparochie.
2 De Afscheiding (1832)
Dertig leden bedankten en werden lid van de Afgescheiden gemeente in Minnertsga. Omstreeks 1845 kerkten ze in Beetgum. In 1865 kreeg St.Annaparochie een eigen gemeente, later de A-kerk genoemd. ( Volksgebouw, nu HEMA) . Wel werden in de loop der jaren leden van de Herv. Kerk lid van deze gemeente.
(Mijn overgrootouders, Jan Stokje, boer op Zwarte Haan en Renske Lautenbach ,oorspronkelijk hervormd, werden omstreeks 1870 lid. Hij stond als kandidaat gemeenteraad in 1890 op de lijst voor de ARP, maar werd niet gekozen. Kerkvoogd,Tj. P. Schat, Algemeen Kies- en Stemrecht, stond eveneens op de lijst , maar haalde het ook niet.
3 De landbouwcrisis 1879 -1890
Slechte arbeidsomstandigheden. Veel leden emigeerden vooral naar de USA.
o.a. Mijn bet-overgrootmoeder Leentje van der Ploeg – Mug, geboren in 1802 in St. Jacobiparochie, emigeerde op 80 jarige leeftijd met zoon Bauke van der Ploeg en zijn gezin naar Kalamazoo in Michigan. Ze woonden op de hoek Langhuisterweg/Oude Bildtdijk, waren lid van de Ned. Herv. Kerk in St. Annapar.
Rob de Nijs zong eens: Dag vader en dag moeder,
Dag zuster Ursula,
Ik ziet het hier niet zitten,
Ik ga naar Amerika.
Een landverhuizer, aanhanger Domela, dichtte omstreeks 1880 het volgende:
Vaarwel dan broeders, zusters
Wij gaan naar beter oord!
Wij willen niet berusten
Op enen hongerdood.
Wij willen rechten naast plichten
Wel werken, maar ook brood
Wij willen menselijk leven
En blijven immer rood!! ( Dit zal de meesten vanmiddag als muziek in de oren klinken)
4 De Richtingenstrijd.
Vanaf het einde van achttiende eeuw was er een stroming in de kerken ontstaan, die de mens
meer zag als een zelfstandig beslissend wezen, niet meer afhankelijk van God , Jezus als voorbeeld.
Een vrijer en kritische bijbelbeschouwing. De Groninger Richting met prof Hofstede de Groot. De aanhangers werden modernen/vrijzinnigen genoemd. De orthodoxen bleven trouw aan de 3 formulieren van enigheid.( Heidelbergse cathechismus, Dortse leerregels, Nederlandse Geloofsbelijdenis)
In de tweede helft van de 19e eeuw komen we deze stroming ook in St. Anna tegen: Vrijzinningen tegenover Orthodoxen (met als onderscheid Midden- en Rechtsorthodoxen.)
De Modernen werden geleid door Ds. De Haas van St.-Jacobiparochie, die na 1864 consulent van St. Anna werd en J. Kuiken Jzn, die vanaf 1869 de Bildtse Courant uitgaf : “De vrijzinnige vlag zal in top worden gehesen, zonder anderen te kwetsen in zijn of haar godsdienstige gevoelens.” Wekelijks een goed hoofdartikel en van grote invloed op het politiek bewustzijn van de Bildtse bevolking, later ook een boekhandel( moderne en orthodoxe boeken). Deze groep had een eigen vereniging , de Protestantenbond, voorzitter Ds de Haas. In later tijd een afdeling per dorp, de afdeling St. Jacob heeft tot de vijftiger jaren bestaan.
De tegenpartij was verenigd in de” Vrienden der Waarheid”.
In Sint Anna waren bakker Rienk Jans v.d. Leij en Jan Joukes Bekius leiders van de Waarheidsvrienden. Bekius begon een orthodoxe boekhandel en gaf de Orthodoxe Nieuw Bildtse Courant (1875) uit. Zij hadden het evangelisatiegebouw Rehoboth in St. Anna. ( Rehoboth – Gen. 26, waterbron waarover geen ruzie was ). In Vrouwenparochie had men Jachin, Zoar aan de Westerdijk in St. Jacobiparochie en Kinderheil aan de Oude Bildtdijk. Er komt een orthodoxe Bildtse Vereniging tot Afschaffing van Sterke Drank – Bestuur : meester Schöteldreier, hoofd chr. school, A.J. v.d. Meulen en J.J. Bekius. Later kwam er ook een neutrale drankbestrijdersvereniging. De laatsten zullen zeker niet hebben gezongen : Leve Kuyper, leve Kuyper, zingt het geheelonthouderskoor, want de Drankwet is erdoor. Alle kroegen worden kerken enz,
In 1865 werd een vereniging opgericht om te komen tot een bijzondere( chr.) school.
De initiatiefnemers kwamen vanuit de A-kerk, wat vrij logisch was en de de rechts- orthodoxen( o.a. R.J v.d. Leij, J.S. Schat, L.C. Krol) en in mindere mate de midden- orthodoxen. De vrijzinnigen kozen voor de reeds bestaande openbare volksschool.
Omstreeks 1870 waren er twee kerkelijke kiesverenigingen – Eensgezindheid ( modern) en Vrede door het bloed des kruises (orthodox). Deze kiesverenigingen promoten hun eigen kandidaten voor het kiescollege. Dit college adviseerde bij de benoeming van kerkvoogden, ouderlingen, diakenen en predikant en de leden werden gekozen door de mannelijke lidmaten.
Vanaf 1882 bestreden beide richtingen elkaar, vanwege het feit, dat het kiescollege, kerkenraad en kerkvoogdij in meerderheid modern waren. Voor de begroting 1885 stellen de kerkvoogden een kerkelijk omslag voor om aan geld te komen.Een jaar later weigeren 100 personen onder leiding van Jan J. Bekius de kerkelijke omslag te betalen, want zij dragen via de collecten genoeg bij en de kerkenraad is modern. De kerkvoogden bedanken en op de volgende lidmatenvergadering, de vrijzinnigen lidmaten waren voor een groot deel afwezig, worden gekozen als kerkvoogden, de Kuyperianen ( =AR-leden, waarheidsvrienden ): Jan Joukes Bekius (afkomstig uit een rijke boerenfamilie – Bekius/Siderius/ Pars), Jouke Sijmens Schat en Lieuwcke Cornelis Krol.
Zondags preekten de ringpredikanten ( vrijzinnig), 's middags orthodox. Leesdiensten werden met toestemming van voorzitter kerkvoogd J. J. Bekius door J. J. Bekius in de kerk gehouden. De kerkenraad klaagde hierover bij de classis, de kerkeraad bepaalde wie mocht preken in de kerk. Later waren deze godsdienstoefeningen weer in Rehoboth. Volgens Sannes ( historicus -modern) werkte de kerkvoogdij in alles tegen!
De vergaderingen van de kerkvoogden waren voortaan in Rehoboth en niet meer bij herbergier Van Kammen of Van der Zee en er werd met gebed begonnen en geëindigd.
Eind 1886 werd i.p.v. J. J. Bekius de vrijzinnige kandidaat Tj. P Schat, gardenier en koopman gekozen (61/62). Hij woonde in het Bosch en was bestuurslid Algemeen Kies- en Stemrecht (afd. St.Anna opgericht in 1885, voorloper SDAP-PvdA.) Ze wilden graag een eigen vergaderlokaal (!), zonder verplichte alcoholische consumptie.
5 De Doleantie.
Begin 1887 verloren 80 stemgerechtigde leden hun lidmaatschap, dit op advies van de Synode. Zij erkenden de kerkenraad niet meer als wettig en stichten de Ned. Geref. Kerk , totaal 200 belijdende- en doopleden. Kerkeraad van de nieuwe z.g. B-kerk waren o.a. Jan J. Bekius, Jouke Sijmens Schat, Lieuwcke Cornelis Krol. (De laatste twee waren dus automatisch kerkvoogd af.)
In hun plaats kwamen C.K Post, ontvanger,boekhouder, geldschieter, liet Statenweg 4 bouwen – lijkt me niet een aanhanger van Domela en Johannes de Jong, gemeenteontvanger. Kerkvoogdij in meerderheid weer vrijzinning. Op 3 febr. 1889 komt er een verzoek van de Afd. Alg. Kies- en Stemrecht om de kerk te gebruiken voor een politieke vergadering met Domela Nieuwenhuis.
Op 10 febr. 1889 een vergadering van de kerkvoogden. Besluiten:
1Alg. Kies- en Stemrecht ( bestuur Tj. P. Schat, Joh.Kuiken Jzn, R.A. Hommema) mag vergaderen in het lokaal huur f 2,50 per keer.
(lokaal met woning bestemd voor cathechesatie, godsdienstonderwijs en kerkelijke vergaderingen, was in 1887 gebouwd door en op grond van ouderling Tj. Lijcklema, die zakelijk ook wist hoe het moest. Hij had eind 1886 een bakkerij met 7 are grond gekocht ten noorden van de kerk. De bakkerij verhuurde hij en bouwde op 2 are een lokaal met woning. De kerkvoogdij huurde het lokaal en de diakonie de woning. Hij leende f 3300,00 uit het predikantenfonds om het geheel te financieren. Dit fonds was opgericht met de bedoeling om uit de opbrengsten een predikant te beroepen. Omstreeks 1886 had de kerkvoogdij ongeveer f 6000,00 gespaard, benodigd was f 20.000,00.).
2 Stemgerechtigde leden om toestemming vragen voor optreden Domela Nieuwenhuis in de kerk, maar kerkvoogden beslissen uiteindelijk. ( C.K Post is tegen dit optreden, geen politiek in de kerk ), 3 Godsdienstoefeningen moeten doorgaan,
4 Behoorlijke vergoeding ( f 25,00),
5 Afstemming met bevoegd gezag.
Op 16 febr. 1889 stemmen de leden over dit verzoek.( 45/32 van de 168 )Domela kan in de kerk spreken.! In het land ontstaat enorme opschudding. Kranten artikelen- Nieuws van de Dag, Recht voor Allen, Telegraaf. St.-Annaparochie wordt op de kaart gezet!!
Op 21 febr. 1889 betaalt Lijkclama het predikantfondsgeld terug( C.K Post neemt over tegen 4 %). Joh. de Jong bedankt als kerkvoogd en wordt doopsgezind en met hem gaan burgermeester A. Vlaskamp en echtgenote en dokter O. Vlaskamp met echtgenote voortaan naar de doopsgezinde kerk aan de Westerdijk (Statenweg). Hier zal wel uitgebreid over gesproken zijn in St. Anna.
De kerkenraad stuurt in april een brief aan de twee overgebleven kerkvoogden om het besluit van 16 febr. niet te gaan uitvoeren. Misschien komen de Vlaskampen en de Jong terug.
In juni wordt als kerkvoogd benoemd :J. W. de Boer, toevallig ook bestuurslid van Algemeen Kies- en Stemrecht. Nu was het kat in 't bakkie voor het optreden van Domela. ( de Boer had met schoonvader Atte J. Wiglama, een zeer rijke akkerbouwer, de stoomoliemolen De Kinkhoorn op de Zuiderhoek. Handelsnaam : J.W. De Boer en Co. De Boer was volgens burgemeester Bergsma( 1892-1896) een anarchist.
Vergadering kerkvoogden 1 okt. 1889. Hoe moet het met het verzoek van Algemeen Stem- en Kiesrecht. C.K Post is tegen. In de notulen wordt nog eens extra beklemtoond : C. K. Post protesteert. Schat en de Boer zijn voor!
Op 3 okt 1889(!)schrijft secretaris de Boer( mooi handschrift voor een anarchist) aan de classis, dat ze het quotum niet meer betalen en op dezelfde datum een schrijven aan het bestuur van Ned. Bond van Algemeen Stem- en Kiesrecht, dat de meerderheid van het college voor hun verzoek van 3 febr.1889 is en toesteming geeft voor het gebruik van de kerk. (2/1)
C.K Post laat op 21 november zijn lidmaatschap Ned. Herv. Gemeente ten huize van de consulent per deurwaarderexploot opzeggen.
En dan 24 november 1889 – Domela Nieuwenhuis - geschat 1000 mensen in de kerk en 200 daarbuiten, zou tegenwoordig niet meer zijn toegestaan. Bestuur Algemeen Kies- en Stemrecht in de ouderling- en diakenbank. Voor de preekstoel achter een katheder Domela.
In de LC van 30/11/1889: De kerkeraad der Herv. Gemeente te St.Annapar. heeft de kerkvoogden geschreven, dat zij door hun besluit om D.N.. te laten optreden zich hebben blootgesteld aan een tuchtmiddel. Veel kritiek in de landelijke pers.
C.H Ferwerda, tegenstander van het besluit 16 febr.1889, wordt de opvolger van C. K. Post. ( 27/23 op A. Hommema, lid Algemeen Kies- en Stemrecht). Cornelis Harmen Ferwerda was koopman, rijk, komt bij “alle friezen” vaak voor als schuldeiser.
Okt. 1890, de kerkvoogden verhuren het meubilair van het lokaal voor f 8,00 per jaar aan de eigenaar, Algemeen Stem- en Kiesrecht !!! Volgens een not. akte dd. 22.09.1890 verkoopt Tj. L Lijklama aan Joh.Kuiken Jzn het lokaal en woning voor f 1500. Het gaat volgens de akte om een huis en erf, huis wordt doorgehaald en veranderd in kerk. Volgens een not. akte dd. 20.06.91 is Joh. Jans Kuiken verkoper en tevens koper in kwaliteit als bestuurder en zijn de kopers in kwaliteit als bestuurders Tj. Schat, J.W. de Boer, K. van Zandbergen, Jouke Wallinga en het bestuur van de Afd. St.Annapar. van de Ned. Bond voor Alg. Kies- en Stemrecht voor de prijs van f 1500. Opvallend is, dat bij beide akten verklaard wordt, dat de koopsom reeds betaald is. Algemeen Kies- en Stemrecht heeft nu een eigen lees- , feest- en vergaderlokaal. Op 3 oktober een brief van kerkvoogd J.W. de Boer aan de Protestantenbond waar ze het recht van halen om te vergaderen in het lokaal. In 1926 koopt de Ned. Herv. Gemeente het lokaal en krijgt het zijn oude functie terug.
December 1890 opnieuw in de kerk Domela. ( f 15). In sept. 1890 was het Plaatselijke Reglement gewijzigd.
1 Bedeelde lidmaten kregen stemrecht, volgens kerkvoogd Schat een hele goede zaak. Het zal hem vast en zeker wat stemmen hebben opgeleverd.
2 Onder censuur gestelde kerkvoogden kunnen niet uit hun ambt gezet worden, echter beoordeling door lidmatenvergadering, een amendement van J. Kuiken Jzn, dat wordt aangenomen.
3 Ds de Haas krijgt zijn declaratie niet betaald, omdat de Synode de f 300,00 niet overmaakt.
Hogere kerkelijke instanties zijn het niet eens met de wijziging van het reglement en dringen aan op maatregelen. De classis Leeuwarden hoort een groot aantal lidmaten (150) in 7 zittingen over het gewijzigde reglement. Uiteindelijk worden in dec. 1891 95 lidmaten vanwege de wijziging geschorst. Ze konden in beroep gaan, doen dit echter niet. Schat en de Boer( zij woonden nooit godsdienstoefeningen bij) geven Vitus Bruinsma toestemming om in de kerk te spreken, huur f 10,00. Volgens Ferwerda zijn Schat en de Boer steeds aan het aftokkelen (!- van hoog naar laag) en wil geen politiek in de kerk, anderen kunnen ook vragen .
Verder is er de kwestie met het Predikantenfonds.
Ferwerda heeft f 7500,00 volgens afspraak met de kerkenraad belegd bij het Grootboek der Nationale Kerkelijke Schuld 2,5 % rente.( volgens hem op advies notaris van Loon en C.K.Post). Schat wist dit niet, de Boer wist het wel. Ferwerda vertelde het hem in het Friesch Koffiehuis te Leeuwarden, maar had geen toestemming gegeven! Ferwerda moet het geld terughalen, krijgt hiervoor 14 dagen tijd. Wanbeheer! Volgens Ferwerda heeft Schat ook f 500 bij het Grootboek opgehaald en ziet dit ook als wanbeheer. Deze zaak bracht verwijdering tussen Ferwerda en Schat. Begin 1892 wordt het Plaatselijke Reglement weer gewijzigd bij ontzetting uit het lidmaatschap gaat de stembevoegdheid t.o.v. het beheer niet verloren. Kerkvoogd C. H. Ferwerda is hierbij niet aanwezig.
Een paar maand later wordt door Ferwerda het oude reglement in ere hersteld, de Boer en Schat worden ontslagen en in hun plaats worden benoemd Johannes J Stroosma , voerman en Willem Koopmans, bakker. Schat en de Boer weigeren de lidmatenlijst te tekenen.
In juni roepen Schat en de Boer de lidmaten samen, Ferwerda weigert deze lidmatenlijst te tekenen. Tijdens deze vergadering wordt voorzitter Ferwerda uit zijn ambt gezet ( beschuldiging o.a. de predikantfondskwestie).Voorzitter Schat vraagt of iemand Ferwerda wil verdedigen , een misdadiger heeft ook recht op zijn verdediging. Niemand heeft behoefte. Dirk W. Kuiken (lid Algemeen Kies-en Stemrecht) wordt in zijn plaats benoemd. J.Kuiken Jzn gaat 150 nieuwe reglementen drukken voor f 8,00 .
Twee kerkvoogdijen, dat was nieuws voor de landelijke pers! Ferwerda c.s. eisen in dec. 1892 de administratie op en tevens rekening en verantwoording te doen. Schat c.s. weigeren en houden
het beheer.
Volgens de notulen opent Schat de ogen van de burgemeester als hij hoort, dat de gemeente f 100,00 voor het klokluiden heeft uitbetaald aan de z.g andere kerkvoogden.
Ferwerda c.s. spannen een proces aan. Gerechtelijke molens malen langzaam. In maart 1893 treedt Domela weer op in de Van Harenskerk, aan onderhoud wordt niets meer gedaan. (geen geld)
In dec. 1893 laat de burgemeester waarschuwingsborden plaatsen, halfvergane delen van de koepel
dreigen in te storten, een gat in het dak, kapotte ramen, duiven vliegen in en uit, koperwerk slaat groen uit. De kerkvoogden huren de Doopsgezinde kerk aan de Westerdijk ( Statenweg). Verder zijn er de moeilijkheden met het luiden van de klok. De gemeente betaalt pas, als is uitgemaakt wat het ware college is. Ze hebben zich een keer vergist. ( f 100 naar Ferwerda) De torendeur worden dicht gespijkert en open gebroken. Klokkenluider en organist, die zich niets aantrekken van het college. Een rekening van herbergier van Kammen wordt gedeeltelijk betaald, want er staan 3 posten van de z.g. andere kerkvoogden op.
In maart 1894 worden de Boer, Schat en Kuiken bij de rechtbank in het gelijk gesteld.
Op een vorige vergadering met lidmaten en college spreekt J. Kuiken Jzn zich niet positief uit over de handelswijze van het college. N.a.v de notulen noemt Schat Kuiken een verrader en door zijn publicatie in de Bildtse Courant helpt hij de vijanden. Voorzitter Kuiken hamert deze onprettige discussie af. Schat en de Boer weigeren nog steeds om de stukken van het Grootboek bij de gemeente te tekenen. Er kan geen rente worden uitbetaald. Ze willen hun handtekening niet naast die van C.H. Ferwerda. ( fondsgelden in beheer bij zg. andere kerkvoogden)
Ferwerda c.s gaan met steun van classis en synode tegen de beslissing van de rechtbank in beroep bij het Hof en worden nu wel in het gelijk gesteld. Schat en deBoer worden persoonlijk veroordeeld in alle kosten, maar gaan tegen de uitspraak van het Hof in beroep bij de Hoge Raad.
Uitspraak 1896. De beslissing Hof Leeuwarden blijft gehandhaafd. Ferwerda c.s eisen via de Rechtbank overgave van sleutels, archief, administratie en vergoeding van kosten en schaden. De Rechtbank laat op 8 oktober beslag leggen op de roerende goederen van Schat en de Boer i.v.m de proceskosten. De kerkvoogden laten beslag leggen op de onroerende goederen van Schat. Bij J.W. de Boer mede-eigenaar van de stoomoliefabriek ( tegenwoordig Wereldwinkel) kon dit niet. Arbeiders worden opgeroepen niets meer te kopen bij C. H.Ferwerda, bakker Koopmans en geen gebruik meer maken van de diensten van voerman J.J. Stroosma.
Op 12 oktober 1896 komt een deurwaarder met rijksveldwachters de roerende goederen ophalen bij de Boer o.a een noteboomhouten linnenkast, mahoniehoutenstoelen en bij Schat ( Bosch) kwamen ze in eerste instantie niet binnen. Deur op slot, het huis propvol met personen, kachel roodgloeiend ( die kon niet worden meegenomen). Nadat de nieuwe burgemeester D. Hesselink verscheen, werd
de deur open gebroken. De mensen stoven alle kanten uit en werd er o.a. een eikenhouten linnenkast, stoelen en lampen in beslag genomen. Op 18 oktober 1896 werden de goederen verkocht in Amicitia in Leeuwarden en in december werden de de onroerende goederen van Tj Schat door de hypotheeknemers ( schuldeisers) verkocht. Hij had op een huis en boomgaard in het Bosch eind dec. 1895 een hypotheek genomen van f 3600,00. De hypotheeknemer was baron Coenraad W. A. van Haersolte en een hypotheek op een stelphuizing aan de Westerdijk( Statenweg 24), hypotheeknemer zwager F. Hoitsma voor f 2200,00. Finale kopers werden de “rode” baron Coenraad van Haersolte, rechter in Arnhem en Joh. Hendrik v.d. Wijk,schoolmeester voor ( f 3601 en f 1715). De stelphuizing aan de Westerdijk stond zelfs onder water.( f 2200,00 – f 1715,00) De kerkvoogden visten achter het net!
In 1907 kocht Schat het huis en boomgaard in het Bosch terug van de baron voor f 15000,00. In de not. koopakte staat, dat de koopsom tijdens het leven van de koper niet terugbetaald hoeft te worden. Wel moet er rente worden betaald en zijn alle verdere kosten voor de koper.
De laatste notulen Kerkvoogden geschreven door J. W. de Boer zijn van 30 sept. 1895. De eerste van de zg andere kerkvoogden van 9 sept. 1887, waar de notulen van 13 juni1892 – 9 sept. 1887 van deze kerkvoogden zijn? Niet aanwezig in het archief Tresoar.
Vijfennegentig manslidmaten afgezet in 1891 als gevolg van de wijzigingen in het reglement , de Doleantie in 1887 afgezet 80 manslidmaten, de landbouwcrisis van 1879 – 1890 met als gevolg de emigratiegolf, overgang naar A-kerk, bedanken lidmaatschap ( Post, de Jong, de Vlaskampen), betekende dat er aan het einde van de negentiende eeuw nog een kleine groep Herv. lidmaten over was.
Onder leiding van Ds. Eyk van Heslinga van Berlikum, consulent werd een nieuwe start gemaakt. In 1898 restauratie van de verwaasloosde kerk en in 1902 Ds de Vries.
( In een brief aan alle kerken om financiële hulp kwamen de ex-kerkvoogden er niet zo best van af.
“Na de doleantie werden de verlate posten (J.S. Schat en L.C. Krol) betrokken door socialistische opvolgers ( Schat, de Boer en Kuiken), die kerkvoogden schenen, om kerkverwoesters te zijn. De stoelen van de kerk werden gebruikt voor socialistische vergaderingen. Ze brachten ze gebroken en gehavend terug. Het classicaal bestuur maakte een einde aan deze dingen door 95 lidmaten te schorsen”.)
Met dank aan: Notulen Kerkvoogdij Herv. Gemeente 1867 -1884, 1884 -1912. (Tresoar)
Notulen Kerkenraad Herv. Gemeente
Hartman Sannes : Geschiedenis het Bildt Deel 3 B.
Leendert Ferwerda : Een Uytlant het Bil geheten.
Douwe Zwart: De Waaie, Wandelingen Bildtse Post
Foto's Bildts Aigene en B. van Dijk
Teake Brandsma.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Twee kerkvoogdijen
Vrouwbuurt: 1879 twee kerkvoogdijen . De orthodoxen ( met o.a. Anne P. van der Ploeg, zoon van Leentje van der Ploeg- Mug, een over-grootvader) hielden de touwtjes stevig in handen, zodat de benoemde moderne kerkvoogden geen kans kregen om iets uit te voeren.
Wons: Doleantie – vechtpartijen tussen twee kerkvoogdijen
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1885 Domela bij van Kammen ( 17 maart en 12 april)
18 april oprichting Ned Bond voor Algemeen Kiesrecht, trachten te vergaderen in een lokaal
waar geen consumptie kan worden verkregen.
16 febr. 1889 lidmatenvergadering :Domela in de kerk. ( 45/32)
24 nov 1889, 28 dec. 1890 , 28 sept. 1892 Domela in de Waaie, bij slecht weer in de kerk.
1886 12 sept. vrijz.= moderne Kerkenraad – rechtse kerkvoogdij. Uitwijken naar doopsgezinde kerk, 23 sept Jan Jouke Bekius – Tjeerd P Schat 61/62. Bekius preekt in Rehoboth.
Bouw lokaal op grond van ouderling Tj Lycklama. Henckel wordt godsdienstonderwijzer.
20 april 1887 Doleantie R.B. Lont, Jan J Bekius, J.S. Schat, L.C Krol,A.G. Nauta enz.
1888 Nieuwe A kerk groter, 1889 B kerk.
1890 raadsverkiezing Jan A Stap 116, F. J Stokje 74, Thijs Roelof Schuiling 200.
1891 raadsverkiezing Herfoarming zonder Wanorde – H ein Veerman gekozen.
Alg. Stem- en Kiersrecht Tj. P Schat, Jan A. Stap, J. Kuiken Jzn
Eendracht maakt Macht (AR) Jan F. Stokje,Jouke P. Schat, Thijs L. Grijpstra,
Beert K. Kuiken.
In de raad o.a C. K. Post, J. W. Pars
1891 150 kerkleden ondervroegen i.v.m aanpassing reglement in 1890. BC vrij beheer, met geen kerkbestuur te maken. In december een brief fan de classis ( verordeningen van kracht ontroven,
ontzetting uit lidmaatschap) Januari 1892 lidmaatschap ontzegd, beheer gaat niet verloren, ontzetting 95 lidmaten is onwettig. 12 Juni 1892 vergadering uitgeschreven door kerkvoogd C. Ferwerda – Stroosma + Koopmans benoemd. 30 juni vergadering met Schat en de Boer, Ferwerda ontslagen en Kuiken benoemd. Sept 1892 lidmatenvergadering met Schat, de Boer en Kuiken.
Dec Schat en de Boer worden gehoord door rechtercommisaris.
Branden eind 1893 – verdachte personen
Jan 1894 omgang toren dichtgespijkert.( gemeente betaalt niet meer – opdracht S. en dB)
Vervolgens hangslot, doorgeknipt. In juni 1894 weer discussie, gemeente wil weten, wie de wettige kerkvoogden zijn.. Rechtbank stelt S. en dB in het gelijk. Hoger beroep. In okt. 1895 uitspraak
C.Ferwerda staan in hun recht. Schat en de Boer in beroep bij de Hoge Raad. Mei 1896 def. Uitspraak. Schat en De Boer moeten betalen.