De kerk in het midden
Als Willem van Haren in 1658 trouwt met Lysbet van Hemmema betrekt het jonge stel eerst een huurwoning in de dorpsstraat van Sint-Anna. Een paar jaar later koopt hij dit pand, maar de wens om een huis te bewonen met meer status en allure groeit met het jaar. In 1673 verandert de huurwoning onder de handen van bekwame timmerlieden en metselaars in een deftige state, een klein kasteeltje, dat uitdrukking geeft aan zijn positie als grietman en afgevaardigde aan diverse hoven. Ook de tuinen achter het huis met singels, vijvers en plantages ademen de sfeer van hoofse voornaamheid.
Tegenover die gerenoveerde woning staat een kerk. Dit godshuis ziet er nogal vervallen en armoedig uit: het is geen plek, waar de Van Harens hun familie en elitaire vrienden trots mee naar toe nemen. Weliswaar hadden Rembrandt en Saskia elkaar in die kerk het jawoord gegeven, maar dat is aan weinigen bekend. De Van Harens schrijven zich in dit kerkgebouw in als lidmaten en zitten er geregeld aan aan het avondmaal. Het uitzicht op een toren met een ui en een kerk met een dwarsschip is in hun ogen echter weinig verheffend. Van Haren spreekt erover met pachters en landeigenaren en men neemt het besluit: er moet een nieuwe kerk komen op dezelfde plek: centraal in het dorp. Maar wie betaalt dat? Van Haren weet de weg naar het grote geld: Gedeputeerde Staten schenken 11.500 caroliguldens, de landeigenaren ruim 5600 en met een lening van 1400 gulden weet Van Haren de eindjes aan elkaar te knopen. Voor ruim 17.500 verrijst vlak voor zijn voordeur een prachtige, achthoekige kerk, pronkstuk van het dorp. Tot meerdere glorie van vooral de Van Harens.
Vanaf 1682 luiden de klokken om gelovigen ter kerke te manen, om arbeiders te vertellen dat ze het werk kunnen neerleggen en naar huis mogen keren om te eten. De dorpelingen trouwen er, houden hun kinderen ten doop, en treuren er bij een begrafenis om het verlies van een geliefde. In de dorpsgemeenschap van die tijd staat de kerk nog in het midden. Tijden zijn tijden. In de tweede helft van de 19e eeuw waart de geest van Marx en Engels rond op het Bildt. In Friesland is Troelstra zijn profeet. In 1889 houdt Domela Nieuwenhuis een redevoering in de kerk: honderd jaar na de Franse Revolutie. De kerk is nog nooit zo vol geweest. Veel arbeiders en anderen verliezen hun geloof en verlaten de kerk. De kerk verschuift meer en meer naar de rand van de samenleving. Nog andere kerkgebouwen verrijzen in het dorp.
Toch is de Van Harenskerk tot op de huidige dag voor veel Sint-Annabuursters meer dan een gebouw. De klok, de toren, het leistenen dak en dan dat prachtige interieur! In 2012 is de kerk overgedragen aan de Stichting Alde Fryske Tsjerken (SAFT). Deze stichting staat borg voor groot onderhoud en restauratie. Een Plaatselijke Commissie probeert de kerk weer een plaats te geven in het midden van de belangstelling en zorgt voor een breed aanbod van activiteiten. Zij nodigt de mensen van harte uit om aanwezig te zijn bij koffieconcerten, lezingen, exposities, of gewoon op een zaterdagmiddag, als de deuren wijd open staan en vrijwilligers bereid zijn een interessante rondleiding te geven.
Een donateuractie van de SAFT heeft geld opgeleverd dat de Plaatselijke Commissie mag gebruiken om exposities en lezingen nog aantrekkelijker te maken voor het publiek. De Van Harenslezingen kunnen worden gehouden met ondersteuning van een beamer. Tentoonstellingen worden nog overzichtelijker door het materiaal op te hangen aan semipermanente panelen. De Commissie is voortdurend bezig met het ontwikkelen en bijhouden van de website, zodat de informatievoorziening up to date is en belangstellenden in binnen- en buitenland kunnen lezen wat er op de agenda staat. Ook schoolkinderen zien we graag in de kerk: leerlingen van beide basisscholen doen ieder jaar mee aan een educatief project en ontdekken hoe mooi dit gebouw ook van binnen is. En dan heeft de kerk ook nog zijn oorspronkelijke functie: de PKN in Sint-Anna huurt het gebouw ongeveer twintig keer per jaar voor een kerkdienst.
En dan is er natuurlijk nog de Commissie Open Deuren. Zij opent de deuren op iedere zaterdag in de periode mei tot en met september. U kunt dan het oude uurwerk bekijken, dat daar ligt naast de preekstoel. Rembrandt en Saskia hebben het horen tikken toen ze even stil waren voordat ze elkaar hun jawoord gaven! U bent van harte uitgenodigd om een kijkje te nemen in deze fraaie dorpskerk, die het straatbeeld sinds Willem van Haren domineert, en die niet alleen achthoekig is, maar ook – naar een woord van Kees Kuiken - geschikt voor ‘veelzijdig gebruik’.
Marten Kuik